Ngày 26/2/2023, Australia và Việt Nam kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao. Bình luận về những thành tựu mà hai nước đã gặt hái được trong thời gian qua cũng như tương lai cho mối quan hệ đối tác giữa Australia và Việt Nam, tờ The Diplomat mới đây có bài viết về vấn đề này.

Theo bài báo trên, khi Bruce Woodberry đến Hà Nội với tư cách đại biện lâm thời của Australia vào ngày 28/7/1973, chính thức đánh dấu quan hệ ngoại giao giữa hai nước, ông và những người đồng cấp Việt Nam có lẽ không nghĩ rằng một ngày nào đó hai nước sẽ trở thành đối tác chiến lược, chia sẻ các giá trị chiến lược và cốt lõi trong một khu vực có thể trở thành chiến trường trong tầm nhìn của các cường quốc.

Quan hệ song phương hẳn sẽ không thể được nâng lên cấp chiến lược như hiện nay nếu không có quyết tâm chính trị và tầm nhìn chiến lược của lãnh đạo hai nước. Hai bên không chỉ vượt qua được những thách thức và rào cản vô hình trong quá khứ, mà còn tận dụng được các mối quan hệ lịch sử để thúc đẩy mối quan hệ đặc biệt được củng cố bằng nhiều cách mà trong đó, Australia là quốc gia phương Tây đầu tiên và duy nhất nối lại hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) cho Việt Nam.

Năm 1995, đứng cạnh Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam khi đó là đồng chí Đỗ Mười trong chuyến thăm của ông tới Canberra, Thủ tướng Australia khi đó là Paul Keating phát biểu trước báo giới rằng Australia mong muốn thiết lập quan hệ đối tác, chứ không chỉ quan hệ bình thường, với Việt Nam.

Trong những năm sau đó, thời gian và quyết tâm chính trị của cả hai bên đã giúp Keating thực hiện nguyện vọng của mình. Tháng 9/2009, trong chuyến thăm của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam khi đó là đồng chí Nông Đức Mạnh tới Australia, Việt Nam và Australia đã nâng cấp quan hệ hai bên từ quan hệ đối tác bình thường lên quan hệ đối tác toàn diện. Tháng 3/2018, nhân dịp kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, Việt Nam và Australia đã nâng cấp quan hệ đối tác toàn diện lên quan hệ đối tác chiến lược. Việt Nam sau đó trở thành quốc gia thứ tư trong ASEAN, sau Indonesia, Malaysia và Singapore, thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với Australia. Nếu hai nước nâng quan hệ đối tác chiến lược lên một cấp nữa thành quan hệ đối tác chiến lược toàn diện như dự kiến vào dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, thì Việt Nam sẽ trở thành quốc gia thứ ba trong ASEAN, sau Indonesia và Singapore, thiết lập quan hệ đối tác ở cấp này với Australia.

Trong nửa thế kỷ qua, Việt Nam và Australia đã đạt được một số thành tựu ấn tượng trên 3 lĩnh vực: kinh tế-thương mại - đầu tư, giáo dục - đào tạo và chính trị - quốc phòng - an ninh.

Mặt trận kinh tế luôn là ưu tiên hàng đầu trong quan hệ hai nước. Khi Việt Nam mở cửa cho đầu tư nước ngoài cuối những năm 1980, Australia là 1 trong 5 nước đầu tư hàng đầu tại Việt Nam với tổng giá trị đầu tư đến năm 1990 đạt 300 triệu USD. Đến năm 2018, con số này tăng lên 2 tỷ USD, được phân bổ cho 458 dự án đang hoạt động. Về phần mình, Việt Nam có 53 dự án đầu tư trực tiếp trị giá 247 triệu USD ở Australia.

Thương mại song phương cũng có những tiến bộ rõ rệt trong giai đoạn này. Năm 1988, kim ngạch thương mại hai chiều chỉ ở mức 8 triệu USD, nhưng đến cuối năm 2017 con số này vọt lên gần 10,1 tỷ USD. Australia là đối tác thương mại lớn thứ 7 của Việt Nam, trong khi Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ 15 của Australia.

Các chuyến bay thẳng giữa hai nước và quan hệ đối tác chiến lược đã thúc đẩy hơn nữa thương mại song phương. Năm 2022, trong khi Australia vẫn là đối tác thương mại lớn thứ 7 của Việt Nam, thì Việt Nam lần đầu tiên trở thành đối tác thương mại lớn thứ 10 của Australia. Tổng giá trị thương mại hai chiều đạt gần 16 tỷ USD. Ngoài ra, Australia luôn là một trong những nước cung cấp viện trợ phát triển nước ngoài lớn nhất cho Việt Nam, với mức viện trợ hàng triệu USD mỗi năm kể từ khi Việt Nam bắt đầu công cuộc Đổi mới vào năm 1986.

Hợp tác trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo cũng là một điểm sáng trong quan hệ song phương. Australia đã trở thành một trong những điểm đến hàng đầu của sinh viên Việt Nam. Năm 2015, hơn 20.000 sinh viên Việt Nam theo học các loại hình giáo dục và đào tạo khác nhau tại Australia. Con số này tăng lên hơn 30.000 sinh viên vào năm 2022. Cũng trong năm 2022, sinh viên Việt Nam chiếm 4% tổng số sinh viên quốc tế ở Australia, đưa Việt Nam trở thành 1 trong 5 quốc gia có nhiều sinh viên được cấp thị thực nhất ở Australia.

Tính đến tháng 5/2022, ước tính có 70.000 cựu sinh viên Australia tại Việt Nam. Trong khi đó, Việt Nam cũng trở thành điểm đến ngày càng được nhiều sinh viên Australia lựa chọn để tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn hoặc các chương trình trao đổi theo Kế hoạch Colombo mới (NCP). Trong giai đoạn 2008-2013, hơn 13.000 sinh viên Australia đến Việt Nam. Kể từ khi Việt Nam tham gia NCP năm 2015, số lượng sinh viên Australia sang Việt Nam trong khuôn khổ này tăng hàng năm, từ 160 sinh viên năm 2015 lên 270 sinh viên năm 2016 và 340 sinh viên năm 2017. Năm 2020, 677 sinh viên Australia từ 22 trường đại học của nước này sang Việt Nam nghiên cứu và lấy kinh nghiệm thông qua 47 dự án khác nhau.

Mặt trận nổi bật thứ ba trong hợp tác Australia-Việt Nam là lĩnh vực chính trị - quốc phòng - an ninh. Kể từ năm 1990, các chuyến thăm cấp cao hàng năm giúp nâng cao mức độ tin tưởng giữa hai nước trong lĩnh vực chính trị. Bất chấp ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 trong năm 2020 và 2021, các cuộc tiếp xúc cấp cao hầu như vẫn được duy trì. Năm 2019, Thủ tướng Scott Morrison thăm chính thức Việt Nam, 25 năm sau chuyến thăm của Thủ tướng Paul Keating vào năm 1994. Morrison cho biết mối quan hệ song phương đã chuyển từ quan hệ bạn bè sang quan hệ bạn hữu và 2 lần đề nghị nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược Việt Nam - Australia lên thành quan hệ đối tác chiến lược toàn diện.

Mọi việc tiến triển nhanh chóng trên mặt trận quốc phòng kể từ khi hai bên lần đầu tiên tổ chức Đối thoại song phương về các vấn đề an ninh khu vực vào tháng 4/1998. Australia và Việt Nam lần lượt bổ nhiệm tùy viên quốc phòng tới thủ đô của nhau vào năm 1999 và 2000, chính thức thiết lập quan hệ quốc phòng. Tháng 4/2001, cuộc đối thoại đầu tiên về hợp tác quốc phòng được tiến hành, tạo tiền đề cho các cuộc họp thường niên sau đó. Tháng 10/2010, bộ trưởng quốc phòng hai nước đã ký Bản ghi nhớ về hợp tác quốc phòng, xây dựng khuôn khổ tăng cường hợp tác trong nhiều lĩnh vực, bao gồm đối thoại chiến lược về chính sách quốc phòng, diễn tập và huấn luyện quân sự, viện trợ nhân đạo và cứu trợ giảm thiểu hậu quả thiên tai. Năm 2012, hai nước nâng cấp Đối thoại về an ninh khu vực thành Đối thoại chiến lược ngoại giao-quốc phòng Việt Nam - Australia cấp thứ trưởng (gọi tắt là Đối thoại 2+2). Năm 2013, nhân kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, hai nước tổ chức Đối thoại cấp bộ trưởng quốc phòng và đều đặn tiến hành đối thoại thường niên này trong các năm tiếp theo. Tháng 11/2018, bộ trưởng quốc phòng hai nước gặp nhau tại Sydney và ký Tuyên bố tầm nhìn chung về tăng cường hợp tác quốc phòng, trong đó nhấn mạnh việc mở rộng hợp tác biển và các hoạt động gìn giữ hòa bình.

Bên cạnh đó, Australia còn giúp Việt Nam triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình tới Phái bộ Liên hợp quốc tại Nam Sudan. Kể từ năm 1999, tàu hải quân Hoàng gia Australia hằng năm đều thăm cảng Việt Nam. Hai tàu chiến Australia lần đầu tiên thăm cảng quân sự Cam Ranh vào tháng 5/2019.

Hoạt động chia sẻ thông tin tình báo và hợp tác an ninh cũng được đẩy mạnh. Tháng 11/2018, hai nước lần đầu tiên tổ chức Đối thoại thường niên cấp thứ trưởng về an ninh. Đối thoại lần thứ ba được tiến hành vào ngày 22/2/2023 tại Canberra, sau 3 năm gián đoạn do đại dịch COVID-19.
 

Quá trình chuyển dịch từ quan hệ bạn bè sang quan hệ bạn hữu trong hơn 50 năm qua được củng cố nhờ 6 yếu tố sau: Yếu tố quan trọng nhất là tầm nhìn chiến lược cũng như quyết tâm chính trị của lãnh đạo hai nước. Nếu không có tầm nhìn chiến lược và quyết tâm như vậy, hai dân tộc khó có thể vượt qua lịch sử đau thương để bước tiếp. Bộ Ngoại giao Australia khi đó đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy quan hệ song phương vì họ nhận thức rõ vị trí và vai trò chiến lược của Việt Nam trong khu vực. Về phần mình, các nhà ngoại giao và các nhà hoạch định chính sách đối ngoại Việt Nam cũng có tầm nhìn tương tự về tầm quan trọng của Australia đối với Việt Nam và khu vực.

Động lực thứ hai là tầm quan trọng chiến lược của mỗi nước đối với sự phát triển kinh tế và an ninh của nước còn lại. Điều này đặc biệt quan trọng đối với Việt Nam trước và trong những ngày đầu thực hiện chương trình Đổi mới. Các nhà ngoại giao Australia cũng sớm nhận ra khả năng Việt Nam trở thành cường quốc kinh tế và chính trị ở những khu vực mà Australia có lợi ích lâu dài.

Yếu tố thứ ba là việc hai nước có chung lợi ích chiến lược và lợi ích cốt lõi, đồng thời có chung quan điểm về sự cần thiết của việc tuân thủ các quy tắc quốc tế vì hòa bình và an ninh trong khu vực và trên thế giới.

Chủ nghĩa cơ hội và sự tương trợ là yếu tố thứ tư góp phần làm sâu sắc thêm quan hệ song phương. Việt Nam là một trong những thị trường phát triển nhanh nhất ở châu Á với gần 100 triệu người tiêu dùng, trong khi Australia cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Rượu vang, thịt bò, thực phẩm bổ sung, nông sản và các sản phẩm chế tạo khác từ lâu đã nổi tiếng và được người tiêu dùng Việt Nam ưa chuộng.

Yếu tố thứ năm là sự liên kết, gắn bó mật thiết của cộng đồng hơn 300.000 người Australia gốc Việt với cả hai quốc gia. Cộng đồng này không chỉ đóng vai trò là cầu nối giữa hai quốc gia, mà còn là động lực thúc đẩy quan hệ song phương.

Yếu tố cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng nằm ở xu thế và diễn biến quan hệ quốc tế trong khu vực và trên thế giới. Chắc hẳn sự cạnh tranh ngày càng tăng giữa các cường quốc ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, bao gồm cả hoạt động chính trị mang tính cưỡng ép, hành vi bắt nạt và vi phạm luật pháp quốc tế của Trung Quốc ở biển Nam Trung Hoa (Biển Đông) trong 2 thập kỷ qua, là một trong những động lực kéo Việt Nam và Australia xích lại gần nhau hơn.

Trên nền tảng quan hệ được xây dựng trong hơn 50 năm qua và với quan điểm hướng tới những chân trời mới, hai nước được kỳ vọng sẽ nâng tầm quan hệ đối tác chiến lược lên đối tác chiến lược toàn diện trong năm 2023. Nếu và khi thực hiện điều này, hai bên cần tập trung chiến lược vào 3 lĩnh vực sau: Một là hợp tác đổi mới và phát triển, gắn liền với công nghệ kỹ thuật số. Việt Nam không thể trở thành cường quốc bậc trung nếu không có nền kinh tế dựa trên công nghệ số phát triển. Australia là đối tác chiến lược mạnh mẽ có thể hỗ trợ Việt Nam trong quá trình này.

Hai là hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh, đặc biệt là hợp tác an ninh biển. Là các quốc gia ven biển, Việt Nam và Australia đều nhận thấy tầm quan trọng của đại dương và quyền tự do đi lại ở các vùng biển xung quanh đối với nền kinh tế và an ninh quốc gia. Cách duy nhất để có được quyền tự do như vậy là trở thành các cường quốc biển. Việc tăng cường hợp tác trên biển dựa trên lòng tin chính trị rõ ràng sẽ mang lại lợi ích cho cả hai nước trong lĩnh vực này.

Cuối cùng, việc tăng cường hợp tác trong lĩnh vực giao lưu nhân dân và giao lưu văn hóa sẽ góp phần làm sâu sắc và thắt chặt hơn nữa mối quan hệ giữa nhân dân Australia với nhân dân Việt Nam, cũng như duy trì quan hệ hợp tác chiến lược giữa hai nước nói chung.

Khó có thể dự đoán tương lai của mối quan hệ song phương trong 50 năm tới, nhưng phạm vi hợp tác giữa Australia, cường quốc bậc trung đã được công nhận từ lâu, và Việt Nam, cường quốc bậc trung mới nổi, có thể không có giới hạn. Điều này phần lớn phụ thuộc vào cách thức các thế hệ lãnh đạo hiện tại và tương lai của hai nước xây dựng lòng tin chính trị và gắn kết tầm nhìn chiến lược cho tương lai./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn The Diplomat