Theo đài BBC, điểm mới của Luật Căn cước 2023 của Việt Nam là thông tin sinh trắc học gồm ảnh khuôn mặt, vân tay, mống mắt, ADN, giọng nói sẽ được bổ sung vào thẻ căn cước. Việt Nam sẽ bắt đầu thu thập các dữ liệu sinh trắc học này của người dân từ ngày 1/7 tới.
Tại cuộc họp báo quý 1/2024 vào sáng 26/3, Thiếu tướng Phùng Đức Thắng, Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội, cho biết đối với ADN và giọng nói, cơ quan chức năng sẽ thu nhận qua các dữ liệu của cơ quan quản lý. Ví dụ, cơ quan tố tụng tiến hành các biện pháp tố tụng, liên quan đến giám định ADN, giọng nói…; Cơ quan xử lý hành chính đối với các đối tượng có liên quan thì sẽ thu nhận qua quá trình đến làm việc: “Hoặc nếu người dân có nhu cầu đồng ý lấy kết quả thông tin về sinh trắc học thì chúng tôi mới tiến hành giám định ADN đưa vào thông tin của công dân”.
Luật sư Dương Vĩnh Tuyến ở Việt Nam cho biết “Sau khi đọc các điều luật khác trong Luật Căn cước, chưa đủ dữ kiện để khẳng định việc thu thập dữ liệu sinh trắc học này là không mang tính bắt buộc hay bắt buộc. Chưa có văn bản cụ thể nào quy định người dân bị bắt buộc hay có thể từ chối thu thập dữ liệu sinh trắc học. Để hiểu điều luật này phải cần văn bản hướng dẫn. Cơ sở dữ liệu dân cư và cơ sở dữ liệu căn cước đã kết nối với nhau”.
Luật sư Dương Vĩnh Tuyến suy đoán một khả năng nghiệp vụ hình sự khi người dân lăn tay hay chụp hình để làm thẻ căn cước là ADN, như biểu bì da và mống mắt đã được thu thập rồi. Tuy nhiên, đây là vấn đề khoa học hình sự nên không thể nào kết luận.
Trong quy định, Điểm b Khoản 1 Điều 16 Luật Căn cước đề cập việc thu thập thông tin nhận dạng và thông tin sinh trắc học, gồm khuôn mặt, vân tay, mống mắt của người được cấp thẻ. Thế nhưng, điểm đáng lưu ý là trong Điều 23 về quy định trình tự, thủ tục cấp thẻ căn cước, hiện không có quy định lấy ADN, mống mắt, giọng nói. Luật sư Dương Vĩnh Tuyến đánh giá: “Luật Căn cước công dân có hiệu lực từ ngày 1/7/2024 cũng không khác luật cũ quy định làm chứng minh nhân dân, chỉ thay thế ‘thẻ căn cước công dân’ thành ‘thẻ căn cước’, vì phần quan trọng nhất vẫn là chụp ảnh và lăn dấu vân tay, hai yêu cầu đã đầy đủ rồi”.
Dữ liệu ADN đặc biệt nhạy cảm xét về quyền nhân thân của mỗi công dân, một quyền dân sự theo hiến định. Do đó, ở các nước, vấn đề lưu trữ dữ liệu ADN phải được quy định chặt chẽ vì nguy cơ bị xâm hại.
Từ góc nhìn y khoa, GS. Nguyễn Văn Tuấn thuộc Đại học New South Wales (Australia), cho biết: “Ý tưởng căn cước sinh học (ADN identity card) đã manh nha từ Dự án giải mã hệ gien con người hơn 20 năm trước. Thông tin này có thể giúp bác sĩ tiên lượng bệnh và xác định thuốc nào thích hợp cho bệnh. Lý tưởng là vậy, nhưng cho đến nay vẫn chưa thành hiện thực. Hồ sơ ADN chưa đủ tin cậy để nói ai sẽ mắc bệnh hay không mắc bệnh. Hiện hồ sơ ADN cũng chưa đủ ‘mạnh’ để quyết định một bệnh nhân nên dùng thuốc gì, mặc dù nhiều tỷ USD đã chi cho nghiên cứu”.
Theo GS. Nguyễn Văn Tuấn, nếu thu thập ADN để làm thẻ căn cước ở Việt Nam thì dành cho mục đích phát hiện tội phạm hơn là y khoa: “Nếu áp dụng đại trà thì phát sinh một vấn đề nghiêm trọng. Khi một hồ sơ ADN so sánh với hàng trăm triệu hồ sơ khác thì xác suất trùng hợp sẽ rất cao, nhưng sự trùng hợp chỉ là ngẫu nhiên, không đủ tính thuyết phục để định tội. Cái nguy hiểm là có thể kết tội oan nếu dựa vào căn cước ADN. Trước khi triển khai một chính sách có tác động đến hàng trăm triệu người, rất cần chứng cứ khoa học về hiệu quả và nghiên cứu khoa học để biết giá trị ADN trong thực tế ra sao. Hiện chúng ta chưa có những chứng cứ khoa học, chỉ là những suy đoán dựa trên lý thuyết”.
TS. Helen Wallace, Giám đốc tổ chức phi lợi nhuận GeneWatch UK, cho rằng Việt Nam nên theo cách làm tốt nhất của quốc tế và loại trừ dữ liệu ADN ra khỏi dữ liệu dân cư: “Nếu bất kỳ quốc gia nào muốn thiết lập dữ liệu ADN do cảnh sát quản lý thì nên thực thi các biện pháp bảo vệ về mặt luật pháp chặt chẽ để bảo vệ quyền con người. Dữ liệu ADN mà cảnh sát có chỉ nên dành cho mục đích điều tra tội phạm”.
GS. Phan Dương Hiệu, chuyên ngành mật mã của Đại học Bách Khoa Paris (Pháp), cảnh báo về nguy cơ nghiêm trọng nếu Việt Nam tiến hành thu thập gien trên diện rộng. Đồng thời nhấn mạnh đến rủi ro “khủng khiếp phía sau”: “Dữ liệu nhạy cảm và quan trọng nhất của con người là dữ liệu gien. Nắm được gien là có khả năng hiểu rất nhiều về con người. Nắm được dữ liệu gien của một cộng đồng, một đất nước là hiểu rất rõ và khống chế, gây ảnh hưởng được lên cộng đồng/nước đó. Chúng ta cần nhìn thật sự vào bản chất, vào mọi khía cạnh để thấy rằng lợi ích tức thời nếu có sẽ không đáng kể so với những nguy hại vĩnh viễn không thể khắc phục, ảnh hưởng tới toàn dân và đất nước”.
Về phía Bộ Công an Việt Nam, ngày 26/3, Đại tá Tô Anh Dũng, Cục phó Cục Cảnh sát Quản lý hành chính về trật tự xã hội, cho biết việc thu thập ADN là cần thiết để “xác định huyết thống, hoặc trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nhằm xác định, truy tìm tung tích nạn nhân”. Đồng thời khẳng định, việc bổ sung ADN “sẽ rất cần thiết và sẽ được Bộ Công an thực hiện đúng quy định, đảm bảo các yêu cầu bảo mật thông tin”./.
Thoibaovietuc.com/Nguồn bbc, vna
